Agresja interpersonalna - efekt prowokacji czy nastawienia na zdobywanie

Lucyna Kirwil

Abstract

W rozdziale przedstawiono współczesny sposób rozumienia agresji. Przedstawione teorie ujmują zachowanie agresywne jako wynik specyficznego przetwarzania informacji o zachowaniach innych ludzi, o sytuacjach społecznych i przekonaniach, jakie zachowania są oczekiwane w tych sytuacjach. Przedmiotem badań własnych przedstawionych w rozdziale jest identyfikacja różnic między mechanizmami psychologicznymi dwóch rodzajów agresji: agresji reaktywnej (impulsywnej, afektywnej, „gorącej”) i agresji proaktywnej (instrumentalnej, zadaniowej, „zimnej”). Opisano odmienności procesu uruchomiania obu tych rodzajów agresji, wskazując, jak w tym procesie przeplatają się procesy poznawcze, intencje, interesy i emocje. Wskazano również odmienne konsekwencje każdego z wyróżnionych rodzajów agresji, zarówno dla samego sprawcy agresji, jak i jego społecznego otoczenia. Badania wykazują jednak też, że ludzie agresywni, tzn. często i intensywnie krzywdzący innych,  zachowują się agresywnie na oba sposoby: i reaktywnie, i proaktywnie. Gdy czują się bezpośrednio lub pośrednio zagrożeni czyimś zachowaniem i reagują na to zagrożenie silnym gniewem oraz szybkimi skojarzeniami z agresją, przejawiają agresję reaktywną w odpowiedzi na prowokację. Gdy aprobują agresję jako zachowanie dopuszczalne między ludźmi oraz sądzą, że tylko agresja umożliwia im osiągnięcie tego, czego pragną, przejawiają agresję proaktywną, zdobywczą. Chociaż agresja reaktywna i agresja proaktywna są ze sobą silnie powiązane, regulatory agresji reaktywnej to głównie emocje, a regulatory agresji proaktywnej to przede wszystkim przekonania normatywne o agresji. Wyniki innych badań pozwalają przypuszczać, że agresja proaktywna, zdobywcza,  nastawiona na realizację własnych celów kosztem innych ludzi może przynosić agresorowi mniej strat społecznych (m.in. w popularności) i intrapsychicznych (m.in. w dobrostanie, samoocenie) niż agresja reaktywna.