Demonstracja, czyli uliczne doświadczenie obecności

Roch Sulima

Abstract

W artykule podjęty został problem zachowań zbiorowych w przestrzeni publicznej miasta, które określa się zwyczajowo demonstracjami i sytuuje w szerokim spektrum form społecznego protestu. Ujęcie tych zjawisk nawiązuje do metod antropologii widowisk i procedur badawczych „kulturowych studiów miejskich”, w tym również etnografii miasta. Artykuł odwołuje się do koncepcji „prawa do patrzenia” (J. Rancière, N. Mirzoeff), stawia problem „równości percepcyjnej” jako przesłanki „równości politycznej” (A. Berleant). Demonstrowanie i patrzenie na demonstracje wytwarza coś, co można nazwać „efektem scenicznym”, dlatego też ważne jest spojrzenie na demonstracje z – ogólnie mówiąc – antropologii widowisk, a nie tylko z perspektywy politologii czy socjologii ruchów społecznych. Podjęte w artykule problemy mają istotne znaczenie dla społecznej historii kultury polskiej. Opisywane – w ujęciu historycznym – zachowania zbiorowe pokazują jak przekształcało się w od XIX wieku polskie narodowe imaginarium symboliczne, jak ze scenerii szlacheckiego dworku przenosiło się do przestrzeni wielkiego miasta. Przyjęta w tekście perspektywa historyczna pozwala na opis szerokiego repertuaru zachowań zbiorowych, które można uznać za „praformy” dzisiejszych demonstracji ulicznych, potwierdzających trwałość i konstytutywną w życiu społecznym – rolę tzw. „kultur oporu”.